Viewpoint

Exponentieel groeiende vraag naar AI en gegevensverwerking:

welke rol wil en kan Nederland opeisen in de Europese datacenter markt

november 30, 2023

Door Sharon Morri

Bovenaanzicht van de regio Schiphol Rijk

Wil je een PDF van deze content?

Download

De wereldwijde vraag naar datacenters groeit, voortgestuwd door toenemend gebruik van gegevens en kunstmatige intelligentie (AI). In de afgelopen decennia is Nederland uitgegroeid tot een van de belangrijkste dataknooppunten ter wereld. De solide digitale economie is essentieel voor de concurrentiepositie van Nederland maar wispelturige regelgeving en druk op de energie-infrastructuur vormen uitdagingen en brengen maatschappelijke discussie met zich mee. Feit is dat het datagebruik blijft toenemen en zo ook de vraag naar datacenters om de opslag en verwerking van data te faciliteren. Datacenters gebruiken veel energie, maar tegelijkertijd kunnen nieuwe datacenter ontwikkelingen ook een rol spelen in de energietransitie. Voor een duurzame en toekomstbestendige datavoorziening en behoud van de aantrekkelijke concurrentiepositie van Nederland is het nodig dat de overheid komt met een duidelijk nationaal meerjarenplan.

Nederland in de frontlinie van groeiende vraag naar AI en gegevensverwerking

De wereldwijde vraag naar datacenters blijft groeien, gedreven door een aantal factoren, waaronder een groter verbruik van data en AI. Dat laatste, aangewakkerd door taalmodellen zoals ChatGPT en GPT-3, stuwen de vraag naar de datacenters. Deze groeiende behoefte naar het opslaan en verwerken van data beperkt zich niet tot alledaagse tools als zoekmachines en aanbevelingssystemen van streamingdiensten. AI wordt in diverse sectoren, zoals de tuinbouw en gezondheidszorg, veelvuldig gebruikt om processen efficiënter te maken. Sinds 2017 heeft het datavolume zich elke twee a drie jaar verdubbeld. De verwachting is dat AI de vraag naar datacentercapaciteit in Europa naar ongekende hoogten zal stuwen, zoals we nu ook in de Verenigde Staten zien gebeuren.

Een sterk groeiende hub in het hart van Europa

De Nederlandse datacentermarkt is naast Frankfurt, Londen, Parijs en Dublin (FLAP-D), één van de belangrijkste en meest ontwikkelde datacentermarkten van Europa als we kijken naar het totale aanbod. Ons land, wat zich kenmerkt door een robuust investeringsklimaat dankzij de centrale ligging, de grote groep aan hoog- en technisch geschoolden, de hoogwaardige digitale infrastructuur en betrouwbare energievoorziening, is een aantrekkelijke keuze geworden voor bedrijven. De aanleg van het tweede internet exchange ter wereld en verschillende onderzeese internetkabels in combinatie met het aantrekkelijke klimaat om grote investeringen te doen, heeft de regio Amsterdam en Schiphol getransformeerd tot een essentieel knooppunt voor datacenteractiviteiten.

Weg naar digitale hub van Europa niet zonder slag of stoot

De overheid heeft de ontwikkeling van datacenters gestimuleerd in een poging om van het land de ‘digitale koploper’ van Europa te maken. Daarnaast benadrukte zij het belang van hoogwaardige digitale infrastructuur om te kunnen concurreren met China en de VS in haar Digitaliseringsstrategie 2018-2021. Datacenters vormen een essentieel onderdeel van deze digitale infrastructuur en worden ook door de overheid gekenmerkt als vitale infrastructuur. Dit houdt in dat datacenters van een bepaalde omvang vallen onder de wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Wet Vifo).

Door de snelle ontwikkelingen van het aantal datacenters tussen 2012 en 2018 laaide er discussie op over de mogelijke impact van de datacenters op het stroomnetwerk, wat leidde tot een plotselinge bouwstop in de gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer in 2019. Voor datacenter ontwikkelaren, gebruikers en investeerders, wat een internationaal georiënteerde markt is, was dit een onverwachts besluit. Hierdoor lieten zij de Nederlandse markt links liggen en kozen zij ervoor om zich in andere markten in Europa te gaan richten. Het effect hiervan is momenteel te zien aantal het aantal nieuwe ontwikkelingen. Naar verwachting stijgt het aanbod in de Amsterdamse datacenter markt met 15% van 2021 tot en met 2024, terwijl de rest van de FLPD markten gezamenlijk met 61% stijgen in dezelfde periode.

Daarnaast had de bouwstop niet het gewenste effect dat er geen datacenters meer gebouwd werden in de omgeving Amsterdam en Schiphol. Lokale ontwikkelaren kwamen met nieuwe datacenter initiatieven in omliggende gemeenten waar op dat moment nog geen bouwstop van kracht was. Aangezien het stroomnetwerk zich niet beperkt tot gemeenteniveau, werd dit als niet-wenselijk beschouwd en heeft de provincie Noord-Holland gewerkt aan een datacenterstrategie voor de gehele provincie.

De verschuiving naar digitaal werken tijdens de coronapandemie liet de urgentie van een goed werkende digitale infrastructuur zien. De gemeenten Haarlemmermeer en Amsterdam kwamen gezamenlijk met een ‘Datacenter Parapluplan’, waarin duidelijk werd aangegeven waar nog datacenterontwikkelingen mogelijk zijn en de hoeveelheid capaciteit die nog kan worden toegevoegd tot 2030. Mede hierdoor en door de vergroting van de netcapaciteit in de omgeving komen er in rap tempo weer meer datacenter initiatieven op gang. Naar verwachting zal de markt verdubbelen (in aantal MW) in de komende 3 tot 5 jaar. Op 9 november 2023 heeft de gemeente Amsterdam echter een nieuw voorbereidingsbesluit gepresenteerd die het vestigingsbeleid uit 2020 herziet en waarbij een nieuwe bouwstop van 12 maanden is voorgesteld. Dit zal gelimiteerd impact hebben op de geprognotiseerde groei van de markt, maar zorgt bovenal opnieuw voor onduidelijkheid bij marktpartijen over waar zij aan toe zijn op de lange termijn.

Extreme stijging grondwaarde datacenters regio Amsterdam/Schiphol

De toegenomen regelgeving en beperkte energievoorzieningen, hebben geleid tot schaarste en een aanzienlijke stijging van grondprijzen. Wat opvalt, is dat door de plotselinge bouwstop in 2019/2020 er maar een enkele datacenter grondtransactie heeft plaatsgevonden in de regio Amsterdam. Het in 2020 gepubliceerde ‘datacenter parapluplan’ van de gemeenten Amsterdam en Haarlemmermeer bracht meer duidelijkheid en wees specifieke gronden aan als mogelijke datacenter ontwikkellocaties. Een aantal datacenter ontwikkelaren, die al in Nederland gevestigd waren met een datacenter vóór 2019/2020, zijn vanaf dat moment weer grondposities voor datacenterontwikkelingen gaan innemen. Grond bedoeld voor de ontwikkeling van datacentra werd in 2017 nog gekocht voor een vierkante meterprijs tussen €200 en €400, vergeleken met een vierkante meterprijs tussen €1500 en €1700 in 2022/23. Ter vergelijking: grond voor logistieke en industriële ontwikkelingen heeft door de jaren heen een gemiddelde prijs per vierkante meter van €290 opgeleverd.

Figuur 3: Landtransacties regio Schiphol en Amsterdam

De competitie om geschikte locaties voor datacenters te vinden door de – door regelgeving – gecreëerde schaarste in de regio draagt bij aan deze prijsdruk. Zelfs ten tijde van sterk gestegen financierings- en bouwkosten.

In de afgelopen jaren hebben niet alleen de lokale en provinciale overheden zich bemoeid met de vestiging van nieuwe datacenters. De plannen van Meta om een groot datacenter te bouwen in Zeewolde werden goedgekeurd door de gemeente, maar vervolgens tegengewerkt door de overheid. De overheid introduceerde daarbovenop in 2022 regelgeving om de bouw van hyperscale[3] datacenters aan banden te leggen. Grootschalige datacenters zouden te veel ruimte en energie opeisen. Hierdoor is de bouw van hyperscale datacenters sindsdien enkel nog mogelijk in de gemeenten Hollands Kroon (Noord-Holland) en Het Hogeland (Groningen) vanwege hun randligging en toegang tot duurzame energie. Het exacte beleid voor hyperscale datacenters wordt momenteel nog uitgewerkt en naar verwachting zal het besluit worden overgelaten aan het nieuwe kabinet. De huidige bouwstop voor datacenters van 70MW of groter zorgt voor onzekerheid bij gebruikers en ontwikkelaren waardoor investeringsbesluiten momenteel worden verplaatst naar andere markten in Europa die wel zekerheid kunnen bieden.

[3] The government defines ‘hyperscale data centres’ as data centres covering more than 10 hectare and requiring energy supplies of 70 MW or more.


Tijdlijn van overheidsbeleid en -beperkingen

 

Datacenters bieden kansen in energietransitie

Hoewel datacenters veel elektriciteit verbruiken, bieden datacenters ook een kans om bij te dragen aan de energietransitie. Datacenters hebben het potentieel om constante restwarmte te leveren die bijvoorbeeld woningen in Nederland van aardgasvrije warmte kan voorzien via warmtepompen. De (veelal) duurzame energie die de datacenters verbruiken wordt zo gedeeltelijk teruggegeven, waardoor er efficiënter wordt omgegaan met de energie.

Bij een deel van de datacenters gebeurt dit al, bijvoorbeeld in de Van Nelle fabriek in Rotterdam. Met het oog op de huidige energietransitie is dit een kans die op grotere schaal benut kan worden. Momenteel lopen er circa 28 restwarmte initiatieven in Nederland waarbij een datacenter leverancier is van de restwarmte. Nederland loopt in dit kader ver voorop ten opzichte van andere landen in Europa. De grootste uitdaging daarbij ligt in het vinden van de juiste balans tussen het vermogen van datacenters en de warmtevraag in de directe omgeving, om zo een duurzame bijdrage te leveren aan de energiebehoeften van de samenleving.

Overheid moet regie pakken

Om aan de groeiende vraag naar datacenters te voldoen en de positie van Nederland als één van de digitale hubs op het continent te behouden, is helder overheidsbeleid nodig. Door de jaren heen is er gebrek aan coördinatie zichtbaar geworden in de discussies tussen de centrale en lokale overheden, zoals we in 2022 in Zeewolde zagen of recentelijk nog de onenigheid tussen de gemeente Uithoorn en de provincie Noord-Holland.

Het huidige beleid voor de vestiging van datacenters blijkt inadequaat en heeft geleid tot een situatie waarin ontwikkelaars van de ene naar de andere gemeente hoppen in hun zoektocht naar gunstigere omstandigheden. Daarnaast heeft het zelfs geleid tot een situatie waar datacenter ontwikkelaren, gebruikers en investeerders Nederland niet meer zien als een aantrekkelijke plek om zich te vestigen. Ook met het oog op optimaal gebruik van de restwarmte wat de energietransitie kan bevorderen, moet er worden afgevraagd of de huidige aangewezen vestigingslocaties wel het best geschikt zijn. Het is duidelijk dat de digitale economie van enorm belang is voor Nederland en dat digitalisering niet een tijdelijke trend is. Steeds meer politieke partijen zien hiervan het belang in en spreken zelfs over een Ministerie van Digitale Zaken. Dit is het moment om een duidelijk nationaal beleid vast te stellen over de toekomst van de digitale infrastructuur van Nederland. Zonder duidelijk meerjarig nationaal plan zal Nederland haar positie als digitale hub van Europa verliezen aan andere landen.

Gerelateerde inzichten

Item 0 Item 0 Item 0 Item 0 Item 0 Item 0 Item 0